22.01.2025 Cetera Maria Danuta „Krakowiacy wschodni – tradycje, zwyczaje, obrzędy”
GODNE ŚWIĘTA, CZYLI BOŻE NARODZENIE W KULTURZE LUDOWEJ
W tradycji polskiej Boże Narodzenie było zawsze świętem wielkim i uroczyście obchodzonym, nazywano je Godami lub Godnymi świętami. Szczególnie w tych obrzędach widać wyraźne ślady pogańskich praktyk agrarnych, hodowlanych i zadusznych, mających na celu zapewnienie zdrowia ludzkiego, szczęścia oraz pomyślności we wszystkich pracach gospodarskich, stanowiących podstawę utrzymania. Mają one długą i wielowątkowa tradycję sięgającą czasów rzymskich i rodzimych, przedchrześcijańskich.
Wieczerza wigilijna otwiera cykl świąteczny Bożego Narodzenia oraz wyznacza początek roku obrzędowego i wegetacyjnego. W tą cudowną noc woda w rzekach zamienia się wino lub miód, pszczoły budzą się w ulach, zakwitają drzewa owocowe i kwiat paproci, ożywają kamienie … Powszechnie wierzono, że tego dnia na ziemi pojawiają się dusze zmarłych przybierając postacie wędrowców, zwierząt lub ptaków przychodzących do swoich domostw. Dlatego nikomu nie odmawiano w tym dniu gościny. Wierzono, że to co się wydarzy w noc wigilijną ma wpływ na przebiegł nadchodzącego roku.
Na czas świąt izba musiała być odpowiednio przygotowana. Na podłodze rozścielano słomę, w kątach ustawiano snopy zboża, przynoszono siano, ziarno , u powały zawieszano „światy” (ozdoba z opłatka), „pająki”(ozdoby ze słomy, kolorowej bibuły…). Ze słomy wykonywano krzyże i gwiazdy, którymi zdobiono ściany i ramy obrazów. Nieodzownym atrybutem Godów jest zielona gałązka, symbol życia, zdrowia i pomyślnej wegetacji. Obecna choinka pojawiła się w XIX w.
Gdy na niebie ukazała się pierwsza gwiazda, wspólną modlitwą rozpoczynano uroczystą wieczerzę, a następnie dzielono się opłatkiem i składano sobie życzenia.. Jadłospis wigilijny składał się z potraw przyrządzonych ze wszystkiego co w polu, sadzie, ogrodzie, lesie i wodzie. O północy tradycja nakazywała obowiązkowo uczestniczyć w mszy świętej zwanej „pasterką” lub „północką”. Zapewniano sobie przez to szczęście w przyszłym roku.
Pierwszy dzień świąt nie zawierał już takiego bogactwa form obrzędowych. Jest to dzień, który obchodzony był w gronie rodzinnym. Zwyczajowe odwiedzanie związane jest z dniem św. Szczepana. W tym dniu święcono owies i obsypywano się nim po wyjściu z kościoła. Tego dnia kawalerowie odwiedzali domy swoich wybranych dziewcząt.
W okresie Świąt Bożego Narodzenia przychodzili do domów kolędnicy. Były to grupy kilku lub kilkunastu osobowe chłopców lub młodych mężczyzn z życzeniami szczęścia dla rodziny i pomyślności w gospodarstwie.
tekst Maria Danuta Cetera
Zadanie zrealizowano przy wsparciu finansowym Wojewodztwa Malopolskiego. Projekt Aktywny Senior 2,0
foto i koordynacja Marta Garwol
