W czasach niejasnych… jaśnieje kultura. Esej mówiony, czyli kilka myśli, co nie nowe” 17 czerwca 2025

W swoim refleksyjnym wystąpieniu Andrzej Pacuła podjął próbę zdefiniowania istoty kultury oraz jej znaczenia w kontekście współczesnych – niepewnych, złożonych i często niespójnych – czasów. Tytułowy paradoks – „w czasach niejasnych… jaśnieje kultura” – stanowi klucz do rozumienia całego wykładu: kultura może być światłem w mroku niepewności, lustrem dla sumienia i przestrzenią krytycznej refleksji.

Definicje kultury:

Prelegent wyróżnił cztery ujęcia definicyjne kultury:

1. Opisowa – kultura jako całokształt dorobku materialnego i duchowego ludzkości.
2. Historyczna – kultura jako proces, zmieniająca się rzeczywistość wartości i form wyrazu w czasie.
3. Normatywna – kultura jako wzorzec postaw i zachowań, ideał, do którego warto dążyć.
4. Psychologiczna – kultura jako sposób przeżywania świata, system indywidualnych i zbiorowych znaczeń.

Kultura jako wyraz człowieczeństwa:

Andrzej Pacuła podkreślał, że kultura to „ja osobowe” – forma autowyrażenia i samopoznania. Jest nierozerwalnie związana z świadomością, wiedzą, krytycznym światopoglądem oraz wyobraźnią humanistyczną. Kultura nie tylko opisuje świat, lecz również tworzy przestrzeń sensu, pomaga go rozumieć i kwestionować.

Kultura a potrzeby ludzkie:

W kontekście hierarchii potrzeb Maslowa, kultura nie jest tylko „luksusem” wyższego rzędu – wyrazem samorealizacji – ale również czynnikiem wspierającym spełnienie wszystkich poziomów potrzeb:

• Na poziomie potrzeb bezpieczeństwa – kultura daje zakorzenienie, tożsamość.
• Na poziomie społecznych potrzeb – tworzy wspólnotę wartości i znaczeń.
• Wreszcie, na poziomie potrzeby samorealizacji – staje się narzędziem duchowego i intelektualnego wzrostu.

Kultura jako postawa:

Kultura w ujęciu Pacuły nie jest jedynie zasobem czy wiedzą – jest postawą wobec świata i siebie, przejawiającą się w otwartości, zdolności do dialogu i umiejętności zadawania pytań.

Wnioski końcowe:
W niejasnych czasach, gdy tracimy punkty odniesienia, kultura staje się kompasem. Uczy dystansu, empatii i odpowiedzialności. Kultura – rozumiana głęboko – to nie tylko suma dzieł i idei, ale sposób bycia człowiekiem, który myśli, czuje i tworzy w świecie nieoczywistości.