WIELKI TYDZIEŃ

Wielki Czwartek

W Wielki Czwartek chłopcy ze wsi wyganiali Wielki Post, hałasując kołatkami (dzwony kościelne milczały aż do Niedzieli Wielkanocnej). Dzieci robiły dobry uczynek i przy okazji świetnie się bawiły. Do dziś księża praktykują w ten dzień obrzęd polewania stóp dwunastu mężczyznom. To na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy Chrystusa z apostołami.

Obecnie Wielki Czwartek to nie tylko z początek Triduum Paschalnego. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu z tym dniem wiązało się wiele zwyczajów ludowych. Wszystkie panny w Wielki Czwartek kąpały się w zimnej wodzie. Tylko wtedy miały pewność, że cały rok będą zdrowe, ponętne i piękne! Po kąpieli w źródle lub rzece dziewczyny biegły do lasu, gdzie szukały liści lubczyku. Był to symbol miłości. A co robili kawalerowie? Przygotowywali ze słomy kukłę i ubierali ją w stare ciuchy stracha na wróble. Następnie ciągnęli ją przez całą wieś i wrzucali do rzeki, patrząc, aż utonie. Rozpalano także ogniska – przy kapliczkach i pod krzyżami. W Wielki Czwartek palono też stare, drewniane krzyże przydrożne i stawiano nowe.

Wielki Piątek

Wielki Piątek dla chrześcijan jest to najważniejszy dzień w kalendarzu liturgicznym, a męczeńska śmierć Chrystusa jest podstawą wielkiej tajemnicy wiary. W Wielki Piątek Chrystus oddał swoje życie za wszystkich ludzi, a Jego śmierć jest zwycięstwem miłości nad grzechem, światła nad mrokiem  w kościołach katolickich, w godzinach popołudniowych, obchodzona jest liturgia Wielkiego Piątku, która składa się z czterech części: liturgii słowa, w której dominuje opis męki Chrystusa według św. Jana. Ta część kończy się uroczystą modlitwą powszechną; adoracji Krzyża, podczas której wierni oddają cześć „drzewu krzyża, na którym zawisło zbawienie świata” poprzez ucałowanie ran Jezusa; Komunii Świętej jako przyjęcia Ciała Pana i wyznania wiary, że otrzymali nowe życie poprzez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa; procesji do Grobu Pańskiego, podczas której wierni koncentrują swoje myśli na Chrystusie, który został zabity, ale nadal żyje. Współcześnie tradycja ta jest kultywowana tylko w Polsce, Bawarii i Austrii. liturgia Męki Pańskiej nie rozpoczyna się pieśniami, nie używa się instrumentów muzycznych ani dzwonków. Cisza ma skłaniać do skupienia

W Wielki Piątek w Kościele katolickim obowiązuje post ścisły jako szczególna forma pokuty i zadośćuczynienia. Dotyczy on wszystkich wiernych między 14. a 60. rokiem życia. Poza dziećmi z postu zwolnione są kobiety w ciąży oraz osoby chore. Wiernych obowiązuje post ilościowy: ograniczenie się do trzech posiłków, w tym tylko jeden może w pełni zaspokoić głód oraz post jakościowy: tego dnia nie je się pokarmów mięsnych. Poza Wielkim Piątkiem katolików obowiązuje ścisły post także w Środę Popielcową Ludowe praktyki związane z obchodami Wielkiego Piątku są chętnie kultywowanymi tradycjami w wielu regionach Polski. Jedną z takich tradycji są straże przy Grobie Pańskim, które do dziś funkcjonują m.in. w Małopolsce, oraz inscenizacje związane z drogą krzyżową. W tradycji ludowej nadal funkcjonują liczne przesądy wiązane z Wielkim Piątkiem. Oto niektóre z nich:

• Dawniej wierni zastanawiali się, czy w Wielki Piątek można sprzątać. Tak, jednak w ograniczonym zakresie. W tym dniu nie można wykonywać ciężkich prac ani używać narzędzi, szczególnie wbijać gwoździ. To może przynieść nieszczęście.
• Nie wolno także prać ubrań, ponieważ, jak wierzono, będą one wciąż brudne.
• Wierzono, że chleb oraz inne wypieki takie jak mazurki czy baby wielkanocne pieczone w Wielki Piątek będą wiecznie świeże.
• Wszystkie modlitwy wypowiedziane w Wielki Piątek o godzinie 15:00, w chwili śmierci Jezusa Chrystusa, na pewno się spełnią.
• Wierzono, że dzieci urodzone tego dnia mają mieć bardzo trudne życie.

Wielka Sobota

W Wielką Sobotę od godzin porannych wierni kościoła katolickiego w skupieniu adorują Chrystusa, złożonego jeszcze w grobie. Zgodnie z tradycją, przy Grobie Pańskim czuwają harcerze, ministranci, a także strażacy. Symbolizują oni strażników, którzy pilnowali grobu Jezusa, aby uczniowie nie mogli wykraść jego ciała.

Wielka Sobota to dzień żałoby. W tym dniu katolicy korzystają z sakramentu pokuty, a w godzinach porannych w kościołach tradycyjnie święci się pokarmy.

Do koszyczka wkładamy:

• baranka – symbol zmartwychwstałego Chrystusa,
• jajka – symbol rodzącego się życia,
• chrzan – symbol siły,
• wędlina – symbol płodności i dostatku,
• ser – symbol zdrowia dla zwierząt hodowlanych,
• sól – symbol oczyszczenia domostwa od złego oraz istota prawdy,
• ciasto (babka) – symbol wszechstronnych umiejętności.

W Wielką Sobotę w kościele katolickim  nie odprawia się Mszy Świętej. Zgodnie z tradycją ten dzień kończy się po zmroku. Wieczorem celebruje się więc liturgię Wigilii Paschalnej, ale jest ona zaliczana już do obchodów wielkanocnej Niedzieli Zmartwychwstania.

Obrzęd święcenia pokarmów dawniej odbywał się w domach wiernych. Poświęcone miały być wszystkie pokarmy, które miały być spożyte w Niedzielę Wielkanocną. Z czasem (głównie z uwagi na ogromne ilości jedzenia w domach szlacheckich) zakazano święceń w domach. W ten sposób zobowiązano wiernych do przynoszenia pokarmów do kościoła. To wymusiło z czasem, że święcenie przybrało formę symboliczną – każdy element koszyka nabrał określonego znaczenia.

Wielka Niedziela

Zakończeniem Wigilii Paschalnej może być uroczysta procesja rezurekcyjna. Ma ona obwieszczać triumf Chrystusa nad śmiercią i jego zwycięstwo nad szatanem. W niektórych parafiach tę część świętuje się jednak podczas wielkanocnego poranka – procesja rezurekcyjna odbywa się przed poranną Mszą w niedzielę.

Tradycją jest wspólne śniadanie po rezurekcji:

Świąteczne potrawy to:

• żurek – czyli barszcz biały,
• kiełbasa – zwykle biała, na ciepło,
• szynka wędzona w jałowcowym dymie,
• ćwikła z chrzanem,
• pieczone mięso,
• własnoręcznie wykonana babka,
• mazurek z artystycznymi dekoracjami,
• pascha, kołacz,sernik (kiedyś zwany przekładańcem).

Według tradycji stół świąteczny powinien być przykryty białym obrusem i udekorowany liśćmi bukszpanu. Na środku stołu stawiamy baranka, np. na łączce z rzeżuchy. Rzeżucha to symbol sił witalnych i rodzącego się życia. W Niedzielę Wielkanocną świętujemy! Wstajemy bardzo wcześnie, by pójść na mszę zwaną rezurekcyjną. Niedziela to najważniejsze święto chrześcijańskie, nazywane dawniej Paschą. Następnie zasiadamy do świątecznego rodzinnego śniadania. Wielkanocna Niedziela to czas przeznaczony na rodzinne biesiadowanie. Dzieci bawią się w poszukiwanie prezentów podrzuconych przez zajączka.

Wielkanocny Poniedziałek (lany poniedziałek, śmigus-dyngus)

To czas radości, zabawy, psikusów, na które wszyscy czekali przez cały okres postu.
W tym dniu polewamy się wodą. Dawniej śmigus i dyngus były osobnymi zwyczajami – śmigus oznaczał tradycyjne smaganie, czyli uderzanie wierzbowymi gałązkami lub polewanie wodą. Wszystko w formie zabawy – chłopcy smagali dziewczęta po gołych łydkach. Dyngus to inaczej wykup. Chłopcy chodzi od domu do domu i w zamian za życzenia i śpiew domagali się wykupu w postaci pisanek, słodyczy, pieniędzy. Z czasem połączono te zwyczaje i dziś tylko polewamy się wodą. Dawniej chodzono po wsi z kogutem – symbolem sił witalnych
i urodzaju. Kogutek był mile widzianym gościem w każdym gospodarstwie. Z czasem żywe zwierzęta zastąpiły te gliniane, drewniane. W Wielkanocny Poniedziałek święci się pola. Gospodarze wyruszają w procesji na pola. Święcą je palmami nasączonym wodą. Z tych pal robią krzyżyki i wbijają w ziemię, aby zapewnić sobie dostatek. To okazja do spotkań towarzyskich i rozmów, cieszenia się wspólnie spędzanym czasem i budzącą się do życia przyrodą.

Tekst MS

Opracowanie graficzne JF