WIELKANOC
Ciekawostki o Świętach Wielkanocnych pozwalają lepiej zrozumieć dzisiejszą tradycję, która Święta Wielkanocne niosą ze sobą wiele informacji dotyczących dawnych ludowych zwyczajów, starosłowiańskich wierzeń, symboliki pokarmów, historii wielkanocnych pisanek i wielu innych. Pieczenie mazurków i drożdżowych babek, malowanie jajek, zanoszenie palemki do domu i przynoszenie podarków przez zajączka nabiera większego sensu. Tradycja kształtowała się w oparciu o różne wierzenia i zwyczaje.
Kto ustala datę Wielkanocy?
Wielkanoc to najstarsze święto w chrześcijańskiej kulturze, obchodzone już od II w. n.e. Według tradycji, zaczyna się już w Wielką Sobotę, tuż po zachodzie słońca. Data Wielkanocy wyznaczana jest na podstawie faz księżyca. Wypada zawsze w pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca.
Niedziela Palmowa
Niedziela Palmowa – upamiętnia wjazd Jezusa do Jerozolimy. Tradycyjnie palmy robiono z tych roślin, które rosły nad rzeką – bo płynąca w nich woda dawała roślinom zieleń i życie, te rośliny odradzały się po zimie najszybciej. Była to m.in. wierzba i trawy oraz trzciny nadrzeczne. Dekorowane wstążkami oraz kwiatami z bibuły.
Uplecionymi i poświęconymi palemkami po mszy w Niedzielę Palmową symbolicznie się bito się nawzajem, mówiąc: “Nie ja biję, palma bije, za tydzień wielki dzień, na 6 noc – Wielkanoc”. Miało to przypomnieć o zbliżających się wielkimi krokami świętach i przynieść szczęście. Palemkami klepano też zwierzęta, by były zdrowe przez cały rok. Palmy zatknięte w domu, np. za obraz, miały chronić dom przed gromami w czasie burzy, a wszystkich domowników – przed złymi mocami, chorobami i nieszczęściem.
Dlaczego na Wielkanoc pieczemy mazurki?
Mazurek to wyjątkowo słodkie ciasto, pieczone zazwyczaj na kruchym cieście i bogato zdobione przeróżnymi bakaliami. Mazurki przywędrowały do polskiej tradycji z Azji, a najprawdopodobniej z Turcji. Dekoracje wykonane z lukru i bakalii, które widnieją na powierzchni ciasta, mają nawiązywać do zdobionych tureckich dywanów. Ciasto zwiemy do dzisiaj „mazurkiem”, bo jego wypiekiem jako pierwsze zajęły się kobiety mieszkające na Mazowszu. Mieszkańców tego regionu zwano Mazurami. Ale dlaczego mazurki wypieka się właśnie na Święta Wielkanocne? Słodkie ciasto ma być nagrodą po trwającym 40 dni Wielkim Poście.
Skąd wzięła się babka wielkanocna?
Wielkanocny zwyczaj pieczenia bab również przywędrował do nas z innych krajów. W tym przypadku od naszych sąsiadów z Litwy i Białorusi. Ciasto o stożkowym kształcie zawdzięcza swoją nazwę podobieństwu do kolistych spódnic, ubieranych od święta przez starsze kobiety na wsiach. Inna teoria głosi, że „baba” wywodzi się jeszcze z czasów króla Stanisława Leszczyńskiego, który babkę uwielbiał i któremu charakterystyczny kształt kojarzył się z turbanem noszonym przez Ali Babę, bohatera „Baśni z tysiąca i jednej nocy”.Wypiek takiej drożdżowej baby wcale nie należy do najłatwiejszych, bowiem ciasto lubi opaść. Dawniej, gdy gospodynie zaczynały wielkie wypiekanie babek wielkanocnych, zamykały kuchnię na klucz, by nikt obcy nie mógł zaszkodzić wypiekowi. Ciasto traktowane było iście po królewsku. Wyjęta z pieca baba stygła na puchowej pierzynie, a w kuchni mówiono szeptem, dopóki ciasto nie ostygło całkowicie.
Święconka
Zanim zasiądziemy do wielkanocnego śniadania, w Wielką Sobotę wyruszamy z wiklinowym koszykiem do kościoła, by poświęcić znajdujące się w nim pokarmy. Dzisiaj ma to symboliczne znaczenie, ale dawniej błogosławiono wszystkie dania spożywane podczas świątecznej uczty. Z tego też względu pokarmy święcono w domach, a nie w kościele. Zgodnie z tradycją, w koszyczku powinno znaleźć się 7 pokarmów o symbolicznym znaczeniu: jajko, chleb, sól, wędlina, masło, chrzan oraz kawałek ciasta. Zwyczaj dzielenia się jajkiem przy świątecznym śniadaniu ma podobne znaczenie do dzielenia się opłatkiem w czasie wigilijnej wieczerzy. Dzielenie niesie ze sobą życzenia pomnażania sił witalnych. Dawniej, przed rozpoczęciem wielkanocnej uczty, zjadano korzeń chrzanu, który miał uchronić przybyłych gości przed bólem żołądka.
Pisanki
Zwyczaj malowania jaj i wydmuszek wywodzi się ze starosłowiańskich obrzędów. Dla Słowian jajo miało ważne znaczenie i pośredniczyło między ludźmi, a duchami i bogami. Wierzyli oni, że bóg narodził się ze słonecznego jaja, a sam świat ma również taki kształt. Słowianie zdobili pisanki symbolami, które odnosiły się do sił przyrody i bogów. Taki zwyczaj, w zmodyfikowanej formie, został przejęty przez Kościół. Do dzisiaj jajo symbolizuje początek nowego życia. Kiedyś jedzenie jajek w okresie Wielkanocy było zakazane przez Kościół! Zakaz ten cofnięto jednak w XII wieku.Dawniej wyłącznie kobiety malowały wielkanocne jaja. Mężczyźni nie mogli nawet wchodzić do pomieszczenia, w którym zdobiono jajka, bo mogliby rzucić urok na kolorowe pisanki. Najstarsze polskie pisanki z X wieku znaleziono na wyspie Ostrówek. Farbowano je wtedy na brunatny lub brunatno-czerwony kolor, który uzyskiwano z łupinek cebuli lub ochry. Według jednej z przypowieści, gdy uradowana po zmartwychwstaniu Jezusa Maria Magdalena wróciła do domu, zauważyła, że wszystkie jajka stały się czerwone. Wydarzenie to sprawiło, że czerwony kolor zaczął symbolizować Zmartwychwstanie. Niegdyś, wyłącznie na taki właśnie kolor malowano wszystkie jajka na święta.
Jajka i pisanki- dzieła sztuki
Jajka Fabergé, inaczej jajka carskie, to zdecydowanie najsłynniejsze i najcenniejsze pisanki na świecie. Te dzieła sztuki złotniczej wykonywano w pracowni jubilera Petera Carla Fabergé z najdroższych materiałów – złota, srebra, kości słoniowej, masy perłowej i kamieni szlachetnych. Pierwsze cenne jajko powstało w 1884 roku, gdy car Aleksander III zlecił jego wykonanie jako prezent dla cesarzowej Marii Fiodrowej. W środku bogato zdobionego jajka kryła się niespodzianka – drugie jajko, a w nim złota kura i korona. Po śmierci Aleksandra III jego syn kontynuował zwyczaj zamawiania na Święta pięknego jajka z niespodzianką u nadwornego złotnika. Moda na jajka Fabergé trwa nadal, ale to te z czasów carskich mają niebywałą wartość.
Muzeum pisanek z całego świata w Polsce
Jedna z największych kolekcji pisanek w Europie znajduje się w polskim Muzeum Pisanek w Ciechanowcu. Zebrano tutaj ponad 2000 jajek z całego świata! Wśród eksponatów znajdziemy nie tylko kurze jaja, ale również przepiórcze, strusie, kacze, gęsie, bocianie, a nawet jaja pingwina. W muzeum znajdują się także jajka ze szkła, metalu, porcelany, papieru, drewna, kamienia i innych materiałów. Pisanki dekorowane są różnymi technikami.
tekst MS
opracowanie graficzne JF